فلسفه عدد شش در فرهنگ تركان سومر
+0 به یه ن
دورنانیوز- سرویس تاریخی و فرهنگی: یكی از ابتكارات عجیب و غریب ملت سومر، خلاصه كردن هر چیز و هر شیئی در عدد و رقم شش و ده است. یعنی سومرها در هرچیز به رقم شش تكیه كرده و آنرا در همه چیز ملاك قرار می داده اند. بطور مثال، تقسیم سال به۱۲ ماه (ضریب۲ از۶)، تقسیم ماه به۳۰ روز (ضریب۵ از۶)، تقسیم روز به۲۴ ساعت (ضریب۴ از۶)، تقسیم ساعت۶۰ دقیقه و دقیقه به۶۰ ثانیه (ضریب۱۰ از۶ ) و یا محدود كردن مقدار سفر یكروزه در شش فرسخ (هر فرسخ۶ كیلومتر است) و… همه از این مقوله هستند.
عجیب اینكه قرآن مجید هم از۶۶۶۶ آیه مباركه تشكیل شده است، یا خداوند متعال كل مخلوقات را در شش روز خلق كرده است، و یا امامان شیعه عبارتند از۱۲ معصوم علیه السلام، یا بنی اسرائیل از۱۲ سِبط و دودمان تشكیل شده است، یا با اصابت عصای حضرت موسی به سنگ، ۱۲ چشمه از سنگ جاری شده بود، و یا قبر امام حسین(ع) سرور شهیدان آنهم در سرزمین سومریان شش گوشه است، و نیز بیت عتیق (كعبه معظمه) در مسجدالحرام شش گوشه است.
و بالاخره تعداد حروف الفبای میخی۳۶ (مضرب شش از عدد شش) بود. محل نمائی كه در حج و عمریه احرام بسته می شود، شش مكان است:۱) ذوالحُلیفه ، مسجد الشجره ، مدینه ۲) الجُحفه۳) یَلَملَم۴) قرن المنازل۵) العقیق۶) مكه … حضانت كودك پس از طلاق شش ماه است؛ و نیز عالم، ماده، عناصر طبیعی از شش تشكیل شده است (جهات سته) و هر انسان از شش طرف مقید و محصور است؛ (شرق، غرب، شمال، جنوب، بالا و پایین) حركت و تكامل و پیشرفت برای انسان و یا غیر انسان در غیر این شش جهت غیرممكن است.
گفتیم كه در تقویم توركان سومری و دیگر ملل ترك عدد شش و یا مضربی از آن كاربرد وسیعی دارد. در تقویم تركان برای هر دوازده ماه سال نام یك حیوان اطلاق شده است. البته این اهمیت دادن به برخی حیوانات را، در كتاب آسمانی خود نیز شاهدیم. در قرآن، عنوان خیلی از سوره های مبارك با نام حیوانی معرفی شده است: البقره (گاو، گاو نر) ، الانعام( چهارپایان )، النحل( زنبور )، العنكبوت ، النمل( مورچه) و… .
فلسفه عدد و رقم شش سومئریان، در مورد ماههای سال نیز مدنظر بوده است. چون تعداد این حیوانها مضرب دو از عدد شش بود. از آنجا كه ترتیب و تقدم و تأخر این۱۲ حیوان از هزاران سال پیش شروع شده، هرگز مقدم و مؤخر واقع نمی شوند و ترتیب خود را از دست نمی دهند. بدون شك اختصاص نام این این حیوانها به نامهای سال نه از باب تعیینی و تخصیصی، بلكه از جهت تعینی و تخصصی بوده است. بدین معنا كه تغییرات طبیعت و وضعیت كواكب موجب بروز و ظهور خصایص خوب و بد یكی از حیوانات دوازده گانه در آن سال و در آن كشور شده است و مردم به گونه ای در آن سال خیر دیده و یا زیان برده اند، از اینرو آن سال در یادها مانده و بنام آن حیوان نامیده شده است. در اینمورد آقای دكتر ابوالفضل نبی در صفحه۸۳ كتاب خود بنام «تقویم و تقویم نگاری» نوشته است: محمود بن الحسین بن محمد الكاشغری در دیوان «:لغات الترك» خود، تحت ماده «برس» مطالبی نوشته كه خلاصه آن چنین است: اقوام و ملل ترك پیش از ابداع و اختراع این تقویم (تقویم۱۲ حیوانی تركان)، دارای تقویم دقیقی نبوده اند، تا اینكه از پادشاهان تورك، یكی از روزها در ثبت تاریخ یكی از جنگها دچار اشتباه می شود، از اینرو به شخصیتهای موجود در كنارش دستور می دهد، تقویمی تهیه كنند و با مبداء قرار دادن آن در حد ممكن از اشتباه جلوگیری نمایند. درباریان پس از بحث و تبادل نظر زیاد تصمیم گرفتند كه تقویمی در رابطه با برجها و صور فلكی۱۲ گانه بسازند. اما استفاده از نام برجهای فلكی به خاطر پاره ای علل مورد قبول و تصویب قرار نگرفت. در همین اوضاع و احوال در دشت «ایلا» مراسم شكار ترتیب داده شده بود. از میان تمامی حیوانات۱۲ حیوان موفق شدند كه از رودخانه موجود در دشت «ایلا» عبور كرده و خود را به ساحل دیگر آن برسانند. موفقیت این۱۲ حیوان در گذشتن از رودخانه، باعث شد كه نام آنان بترتیب عبور از رودخانه عنوان سالها قرار گیرد. یعنی آنكه اول از همه موفق به گذشتن از رودخانه شده بود، اول، و دومی دوم و بالاخره آنكه در آخر از همه گذشته بود، آخر شد.
نام این حیوانها كه عنوان سالها قرار می گیرند، بترتیب عبارتند از: ۱- سیچقان، سیچان ( موش)۲- اوْد، اؤكوز (گاونر)۳- پارس، بارس(یوزپلنگ)۴- توشقان، دوْوشان ( خرگوش)۵- ناك، ناققا ( نهنگ)۶ -ییلان، ایلان(مار)۷- یوند، آت ( اسب)۸- قوْی، قوْیون ( گوسفند)۹- بیجین، پیچی ( حمدونه)۱۰- تخاقوی، توْیوق ( مرغ)۱۱- ایت (سگ)۱۲- قوْنقوز، دوْغوز ( خوك)
هر كس قادر است مشخص نماید كه، در كدام سال و زمان مربوط به كدام حیوان بدنیا آمده است و طالعش چه می باشد. برای اینكار كافی است كه هر كس بتاریخ تولد خود عدد شش را علاوه نماید (بطوریكه می بینیم در این كار هم عدد شش مشكل گشاست) و حاصل را به عدد۱۲ تقسیم نماید، باقیمانده هر چه باشد سال مربوط بشماره آن حیوان و عنوان سال تولد اوست. اگر باقیمانده صفر باشد، عنوان سال «دونقوز» یا خوك است.
بطور مثال من نویسنده این مقاله متولد۱۳۲۱ هستم:
۱۳۲۷=۶+۱۳۲۱
(باقیمانده=۷) +۱۲×۱۱=۱۲÷۱۳۲۷
درباره عنوان شدن نام۱۲ حیوان بر سالها، اعتقاد دیگری نیز وجود دارد: چینی ها، ژاپنی ها، هندیها و بطور كلی بودائی ها، غیر از كاركردن براساس تقویم تركان، به این تقویم حرمت و تقدسی خاصی نیز قائل بوده اند. چون به اعتقاد بودائی ها، جناب بودا، بمانند دعوت انسانها به آئین خود، تمامی حیوانات را نیز به آئین خود دعوت كرد. اما از میان تمامی حیوانات، فقط۱۲ حیوان یاد شده به بودا ایمان آورده و دین او را پذیرفتند. بودا هم بدین سبب تمامی مقدرات و سرنوشت دنیا را در اختیار این۱۲ حیوان قرار داد. از اینروست كه بودائیان با چشم ستایش آمیز به این۱۲ حیوان نگاه می كنند. مثلا، در معابد بودائیان موشها از سر و كول زوّار بالا می روند.
منافع و مضرات موجود در این دوازده حیوان، در واقع با خمیره انسانی درآمیخته و قابل جدا كردن نیز نمی باشد. بطور مثال، انسانها ذخیره مواد غذائی از طرف موشها را، شریك زندگی انسان بودن گاو را، منبع الهام تهور و شجاعت بودن پلنگ را برای انسان سمبل عظمت و قدرت و نیرو بودن نهنگ را در خلقت، زندگی موشیانه مار را، جولان و جذابیت و قدرت اسب را، وسیله وفور نعمت و تأمین گذران انسان توسط گوسفند را، خلاقیت و اصالت فكری میمون را، در هر مقوله در كنار انسان بودن مرغ و رنگین كردن سفره انسان را، وفای سگ را ضرب المثل ساخته اند. از اینرو معرفی سالی بنام یك حیوان (از حیوانات دوازدگانه مذكور) در واقع برای ملتها تداعی كننده یك سری ویژگیهای اخلاقی و معنوی و رویدادها و حوادث طبیعی و سیاسی و اجتماعی در آن سال می شود.
نام ماههای ایلامی و احتمالاً سومری چنین بوده است: ۱)حادوكانناس۲) تورمور۳)ساكورشیس۴) كار مابداس۵) تورناب شیش۶) قارباسیس۷) باگییاتیس۸) مارقاس ناس۹) حاسیاتیاس۱۰) حاناماكاس۱۱) سامیماس۱۲) میكانناس، و تعدادی از این نامها از طرف هخامنشیان بطرز ناقصی مورد تقلید قرار گرفته و با زبان خودشان تطبیق داده اند.
تقویم سومرها از عید (نوروز) یعنی از اعتدال ربیعی كه خود كاشف آن بوده اند، شروع می شود. غیر از اقوام و ملل اورال – آلتای بویژه ملل تورك در فرهنگ و ادبیات هیچ قوم و ملتی عید وجود نداشته است. چون آغاز سال در میان فارسها از پائیز، زردشتیان از زمستان، مسلمانان از هجرت پیامبر(ص) از مكه به مدینه، و مسیحیان از میلاد حضرت عیسی بوده است. تقویم قدیم مصر نیز از اواخر پائیز و اوایل زمستان شروع می شد. تقویمهای بخت النصری و قبطی هم از اول دیماه آغاز می شد. آغاز تقویم رومی هم از بنای شهر روم بود كه بعدها به تقویم مصری و سپس تقویم اسكندری تبدیل شد و سرانجام از طرف پاپ به تقویم میلادی تغییر یافت. یونانیها هم تقویم خود را از المپیك شروع كرده اند و آغازش از اول تابستان بود. یهودیان نیز مبانی تقویم خود را هبوط آدم(س) قرار داده اند و شروع آن از پائیز است.
بنا به عقیده دانشمندان و پژوهشگران، از زمانی كه تمدن شروع گشته، تقویم نیز آغاز شده است.
نام نخستین روز هفته (شنبه) واژه ای تركی است و در اصل «شَن به ی» و «سَن به ی»و یا بطور ساده بیگ بوده است. در رابطه با وجه تسمیه اش می توان گفت، نخستین انسانها اساساً كارهای عمومی و عام المنفعه را به نوبت و به تناوب انجام می داده اند. بویژه آن زمانها كه وسیله معیشت و گذران انسانها، گاو و گوسفند و چهارپایان بود. در آن زمانها نوبتها كاملاً رعایت می شد. بطور مثال، در نخستین روز هفته یك نفر تعیین می شد كه گوسفندها و دیگر حیوانات را به چرا ببرد. می‌دانیم نوبت به هر كس می رسید، آن شخص نوعی برتری در خودش حس می كرد و دیگران نیز خطاب به او «شَن به ی» یا «سَن به‌ی» یا به طور ساده «به ی» می‌گفته اند (بیگ خوش و مسرور تو بیگ هستی – بیگ) در اثر كثرت استعمال «شن به‌ی» و «سن به ی» فرم «شنبه» به خود گرفت و بیگهای بعدی به ترتیب شماره تعیین می شدند.
در فرهنگ تركی آزربایجانی نام فصلها بترتیب عبارتند از:۱) یاز۲) یای۳) گوز۴) قیش ، و
نام ماههای فصل بهار (یاز): ۱) یاز ایلكی ، قوْچ ، آغلار گولر آی۲) یاز اوْرتاسی ، بوغا ، گولن آی۳) یاز سوْنو ، ائكیزلر ، قیزاران آی.
نام ماههای تابستان (یای): ۱) یای ایلكی ، یئنگه ج ، قوْرا پیشیره ن آی۲) یای اوْرتاسی ، آسلان (ارسلان) ، قویروق دوْغان یا قویروق دوْلان آی۳) یای سوْنو ، باششاق ، زورمار آی.
نام ماههای فصل پاییز (گوز): ۱)گوز سوْنو ۲) اوْخ آتان ۳) آذر آیی.
نام ماههای فصل زمستان (قیش): ۱) قیش ایلكی ، اوْغلان ، چیلله آیی۲)قیش اوْرتاسی ، قوْوا ، دوْنداران آی۳) قیش سوْنو ، بالیق لار ، بایرام آیی.
نام روزهای هفته نیز در فرهنگ تركی آذربایجانی از این قرار است:
یئل گونو = یوْل گونو = جوما (جومه) ائرته سی -شنبه
تان گونو = توْرپاق گونو- سود گونو = بازار گونو = شنبه ائرته سی-یكشنبه
دوزگونو = تك آخشامی = بازار ائرته سی-دوشنبه
تورك گونو = آرا گون = تك گونو = سالی -سه شنبه
اوْدگونو = سالی ائرته سی = تك ائرته سی -چَرشنبه = چهارشنبه
سوگونو = سای گونو = جوما (جومه) آخشامی – پرشمبه – پنجشنبه
ائل گونو = آینی گون = یئی گون- آدینا – جوما (جومه) گونو – جمعه
نویسنده: پرویز یكانی زارع