هویت ملی كوشانیان بخصوص امپراطورمقتد رشان كنیشكای بزرگ باوجود تصریحات منابع مختلف شرقی وغربی دربارۀ اصل ونسب شان، ازطرف یكعده هویت سازان و جعالان تاریخ تحریف وبرخلاف واقعیتها، تاویل وتفسیرگردیده است.         "غو" یك پسوند اصیل توركی بوده،      كلمات مختوم به "غو" به وفرت درالسنۀ توركی از جمله درزبان اوزبیكی وجوددارد كه میتوان از جملۀ آنها كلمۀ " اورغو- به معنی  تكیه و فشار"، كلمۀ " قیغو- به معنی غصه وغم"، كلمۀ " تویغو- به معنی احساس"، كلمۀ "قرانغو-  به معنی تاریكی" وكلمات " قراغو و چیچكتو - نام اماكن" ودهها مثال دیگررا ارائه كرد.

  آنها ادعا دارند كه كوشانیان منسوب به نژاد آریایی میباشند. هرچند ضرب كلمۀ توركی"جبغو" كه تلفظ دیگرآن"یبغو" (هردو به معنی شاهزاده وشاه) درسكه های به دست آمدۀ كوشانیان درافغانستا، دلیل انكارناپذیراین امر بود كه آنها سلاله ای توركی تبار اند، اما برخی ازین هویت تراشان مذبوحانه تلاش كردند تا این كلمات ناب توركی را بدون هیچگونه دستاویز علمی، آریایی و "غو" را پسوند فارسی جابزنند. حال آنكه

     به همین ارتباط درین  اواخر دانشمند جوان پرتلاش محترم غلام سخی سخا مقاله ای پرمحتوا تحت عنوان "خان اركۀ مشهور" دردوقسمت، قسمت اول ترجمه ازكتاب نویسنده ومحقق امریكایی جن د. متلاك به نام "چه رازعجیبی ملت های تورك، هند، مكسیكو و كاتولیسم را باهم پیوند میدهد" وقسمت دوم تتبع ونگارش خود او، درین موضوع ونیزتاریخ یفتلی ها به نشررسانده است. این مقاله ازین جهت خیلی مهم وسودمند میباشد كه درنتیجۀ كاوشهای مؤلف دانشمند كتاب، پیرامون شخصیت، جهانبینی و معتقدات مذهبی كنیشكای بزرگ توركی تبار وسیاست مدبرانۀ او معلومات دقیق ومعتبر میدهد و برای اولین بارجوانب تاریك زند گی اورا روشن میسازد.

قسمت دوم مقاله كه محصول تتبع ونگارش محققانۀ مؤلف مقاله میباشد، نیز از اهمیت ویژه برخورداراست و بااتكا به معتبرترین منابع علمی وتاریخی نوشته شده. ما نشر این مقاله را به نویسندۀ محترم آن تبریك گفته، با اقتباس از سایت وزین  " ففتا "  آنرا نشر وقرائت آنرا به تمام هموطنان بخصوص نسل جوان توصیه میكنیم. وآرزومندیم نویسندۀ پراستعداد، مولف امریكایی كتاب ومحتوای این اثر علمی اورا مفصلترمعرفی نمایند.

 ادارۀ "انجمن فرهنگی بابر"

الف- بخش اول این نوشته حاوی یك سلسله مطالب ترجمه شده از كتاب معروف (چه راز عجیبی ملت های تورك، هند، مكسیكو و كاتولیسم را باهم پیوند میدهد) میباشد كه توسط نویسنده و محقق مشهور امریكایی جن د. متلاك تألیف و در سال 2006 میلادی بچاپ رسیده است. كتاب فوق الذكر دارای هژده فصل و یكصد وهشتاد و شش صفحه بوده، مطالب بس جالبی را كه تا حال در هیچ یكی از متون و كتب تاریخ تألیف شده در كشور ما، از آنها یاد آوری نگردیده، در خود گنجانیده است كه، نمونه هایی از آن را در متن این نوشته قرار داده و خدمت هموطنان عزیز خویش تقدیم میداریم، تا زمینه ساز آشنایی، نسل های امروز و فردای كشور در رابطه با واقعیت های تاریخی این سرزمین، آنطوریكه هست شده بتواند.

طور نمونه: بخشی از كتاب، مربوط به واقعییت های زندگی وزمامداری( خان اركۀ مشهور) یا كنیشكای كبیر امپراطور نامدار كوشانی ها میباشدكه،  بكر ترین  حقایق را راجع به سلسله های سلطنتی كوشانی وشخص كنیشكا كه تا حال در هیچ یكی از كتب تاریخ كشور ما بیان نگردیده، برملا میسازد كه خواندن آن ها برای هیچ خواننده خالی از مفاد نخواهد بود!
ب- بخش دوم نوشتۀ حاضر نیز مرتبط به بحث كوشانی ها ویفتلی ها با مراجعه به یك سلسله اسناد انكار نا پذیر تاریخی دیگر است كه، با استناد به معتبر ترین مراجع تاریخی جهان تهیه گردیده و ذیلاً خدمت شما تقدیم میگردد:

       خان اركۀ مشهور:

دنیا برای نخستین بار، در سدهء اول میلادی، از خانات نیرومند و مقتدر كوشان ها كه شاه مشهور شا ن، كنیشكا بود، اطلاع حاصل كردند. در زمان همین شاه بود كه نژاد تورك به كامیابی های عظیمی نایل شدند. خوشبحتانه، میدانیم كه نام اصلی او، خان اركه می باشد. این نام در مسكوكاتی كه از او باقی مانده، به شكل زیر ضرب شده است:(KHANERKA    )
(القاب توركی كه در مسكوكات قدیم كوشان ها دیده شده، در بخش دوم این نوشته بدان اشاره گردیده است. م)
خان اركه، فیلسوف و شاعر ذاتی، فرمانروای دانا و قومندان با استعدادی بود كه هیچ كسی برابر او در اعتلاء فرهنگ تورك نقش ندا شته است و او بود كه این فرهنگ را در مشرق زمین بی رقیب ساخته بود. خان اركه در سال (۷۸) میلادی به قدرت رسید و به مدت (۲۳) سال حكومت كرد. سلاح حقیقی وی نه شمشیر و نه نیزه، بلكه كلام او بود و مافوق همه كلام كلمه خداوند بود. خا ن اركه و دنیای تورك به سبب كامیابی های بزرگ  شان، سپاسگذار او (خدا) باشند. هدیه اصلی خان به مشرق زمین ایمان به تنگری (خدا) بود. مراسم مذهبی و دعا هایش و تدریس او درین زمینه و حكمت و دا نش او ماموریت او را سهولت بخشیده بود. او یك سخنران ممتاز بود، ساعت ها می توانست نطق كند. در نطق و سخنان خویش چنان كلمات نافذ و صیقل شده را بكار می برد كه مستمعین بدون ملالت و خستگی به صحبت های او به دقت گوش میدادند.
گفتار نیك و سیاست معقول و مدبرانه خان به مردمان دیگر ثابت كرد كه توركان برای صداقت و سخاوت و دوستی و مودت ارزش و اهمیت خاص قایل هستند تا طلا و تملق و حكومت كردن بر غیر توركان. رهبر شان یك خطیب برجسته و ممتاز برای آنها بود. خان اركه معتقد بود كه هر انسان با اعمال و كردارش، دنیا را برای خویش و عزیزان و نزدیكان خویش جنت و یا جهنم بسا زد. وی می گفت كه مسئولیت بدبختی و بیچارگی انسان بدبخت به عهده خودش می باشد. او نباید دیگران را درین زمینه مسئول و مقصر بشمارد. اعطای خدا به هر كس برابر استعداد و قابلیت وی می باشد، نه كم و نه زیاد.
پیام آئین جدید به اندازۀ كافی ساده و صریح بود، یعنی می خواهی دیگران برایت نیك و دنیا برایت مهربان باشد، نیكی كن در هر كجا كه می توانی. صراحت و سادگی پیام آئین جدید سبب شد كه به زودی از طرف مردم پذیرفته شود. این دین، برخلاف ادیان دیگر روی زمین بی تكلف و منطبق به عقل بود. یكی از جنبه های جالب آن این بود كه اختیار سرنوشت و آ ینده انسان به خودش تعلق دارد، بناٌ نباید این فرصت را از دست دهد.
توركان به جاودانگی روح و حیات پس از مرگ باور داشتند. هركس و حتی گناهكاران سنگدل می دانست كه روزی باید كفاره گناهان خود را بپردازد. به انسان ها درین دنیا این موقع و امید داده شده بود كه توبه كرده خویشتن را پاك و تمیز نمایند. ایمان به تنگری روح انسان را نیرو بخشیده و انسان را به اجراء اعمال نیك و پسندیده ترغیب و تشویق میكرد.
خان اركه به اتباعش توصیه می كرد كه "در اعمال و رفتار خود نجات و رستگاری را طلب نمایند." مراسم مذهبی كه توركان بنام خدا دایر میكردند، برای بیگانه ها بسیار جالب به نظر می رسید. زیرا مانند جشن از عظمت و شكوه خاصی برخوردار بود. در دنیای بیدینان، هیچ كس چنین مراسم باشكوه وعالی را قبلا ندیده و حتی به تصور شان هم نمی آمد. چنانكه ما امروز از مردمان سیارات دیگر حرف می زنیم، توركان نیز به نظر كافران از جهانی امدند كه برای شان نا آشنا بود. هر چیز توركان پاك و تمیز و منظم و مرتب  بود.
در جریان حاكمیت خان اركه، كلیه شهر های متعلق به او، به صدای ملیح زنگ ها كه مردم را به ادای دعای صبح فرا می خواندند، بیدار می شدند. تصور و تجسم آن حالات و لحظات هیجان بر انگیز فقط به كمك حدس و گمان ممكن است. زنگها چگونه بوده و بروج آنها به چه شكل بوده، درین موارد كمتر چیزی می دانیم. هیچ كس هم قادر نیست بعداز گذ شت قرون متمادی درین باره معلومات دقیق ارائه نما ید. به یقین كامل میدانیم زنگها وجود داشته، موجودیت آنها را اسناد و مدارك مكشوفه از زیر خاك به اثبات میرساند. در توركی قدیم زنگ را كولوكول مینامیدند. یعنی "رو به آسمان"ویا بطور دقیقتر "دعا برای آسمان".
مردم  كه  برای  دعا  می آمدند،  در  فضای  آزاد  پیشروی  معا بد  جمع  می شدند،  و  حق  دا خل  شدن  در  معا بد  را  ندا شتند.  تنها   علمای  دینی  مجاز  بودند  داخل  معا بد  شوند.  آن  ها  هم  فقط  لحظهء  مختصر  در  آ نجا  می بودند،  دو  باره  بر می  گشتند.  حینی  كه  در  دا خل بودند  اجازه  ندا شتند  تنفس  كنند. این  رسم  عمومی  توركان  بود  كه   قبل  از  شروع  دعا  عطر دود  میكردند.  مطا بق  افسا نه  های  قدیم  توركان،  از  ترس  دود  عطر  نیرو های  اهریمنی   نمی توا نستند،  نزدیك  بیا یند.  تشریفا ت  عطر سوزی  را " قا دیت "  می گفتند.  در  توركی  قدیم  به  معنی  " فرار دادن"و  یا " ترسا ندن".   توركا ن  حین  دعا  سرود  تسلیم  را  می  خوا ندند  و  هم  چنان  دستهء  سرا یندگا ن با  شور  خا ص  آ هنگ   مذ هبی  " یرماز" اجراء  میكردند.  دقیقاٌ  همان  " سرود  ما "  است    در  ستا یش  خدا ی  آسما ن .  به  هر  جانب فرهنگ  توركان  نگا ه  كنید،  همیشه  صلیب  تنگری  را  مشا هده  می نمائید.  این  را  در  شرق  " واجره "  می گفتند.  خوشبختا نه،  حفریات باستا ن  شنا سی  معلومات  و  اطلاعا ت  زیا دی  را  در  بارهء  صلیب  ها ی  تنگری  و  شهر  های  مخروبۀ             توركا ن  و  معا بد  موجود در  عصر  كوشا نی  ها، به  اختیا ر  ما  قرار  داده  است.
خان اركه،  بزرگترین  روشنفكر  مشرق زمین   و  صاحب  حكمت  و  دانش،  راز  و  طرق  پیدا كردن  دوستان  و  متحدین  را  به  خوبی میدا نست.    بودیست ها  وی  را  به    ما نند  ولی  تقد یس  نموده  و  نام  اورا  در  حین  عبا دت  ذكر  میكردند.   متا سفا نه،  توركا ن  در برابر  خا ن  مشهور  خود  كا ملا  بی  اعتنا  بوده  و  خوشبختا نه،  مردما ن  دیگری  هستند  كه  شیفته  و  علاقه  مند    یا دگار  و خا طرات   وی   می  با شند.
  ختم   ترجمه

                                     بخش  دوم

 طوریكه  ملا حظه  نمودید، مرا تب  فوق  هیچ  گونه ابها می در مورد  كوشا ن ها   با قی   نگذا شته  است.  بد  نیست ، نكا ت  زیرین
  را نیز كه  در روشنی  بیشتر  موضو ع  كوشا ن  ها  كمك  مینمایند ،   برای  معلومات  بیشتر  جویندگان  حقیقت  درین  با ره علاوه  نمایم.
 نا م  ویل  دورانت،  برا ی  بسیاری  یك  نام  آ شنا  است.  قراریكه  در  موردش  گفته  میشود،  صدا قت  و  امانت  داری  وی  در  بیا ن حقا یق  تا ریخی  در  بسیا ری  موارد،    ما نند  تعدا د  كثیری  از  مورخین  و  مستشرقین  مغرض  و  جعل  كار، زیر  سوا ل  نرفته  است.
   مو صوف  در  صفحهء (۴۵۰)  فصل  شانزدهم  كتا ب  دوم  جلد  اول  "  تا ریخ   تمد ن " می  نویسد:  كو شا ن  ها  طا یفهء  از  آسیای میا نه  بوده  و  با  توركا ن  خویشی  داشته اند.
در  صفحه ء  (۹۵)  "  تا ریخ  ایرا ن  و مما لك همجوار  آن از زما ن ا سكندر  تا  انقراض  ا شكا نیا ن "  تا لیف  آ لفرد فن  گوتشمید  مورخ  معروف،  ترجمۀ   كیكا ووس  جها نداری،  در  با ره ء  كوشا ن  ها  و  طخا ر ها   چنین  نوشته  شده  است:  دیگر  در  این  كه طخا ری  ها  و  یو- تشی  ها ی  بزرگ  هر  دو  قوم  وا حدی  بوده  اند،  شك  نمی  توا ن  كرد.  ا ختلا ف  اسا می  را  هم  به  سا دگی  چنین می  توان  توضیح  داد  كه  یكی  ازین  دو  نام  به  عا مۀ  مردم  اطلاق  می  شده  و  نا م  دیگر  مخصوص  طبقۀ  حا كمه  بوده  است:
 نظیر  این  ا ختلاف  اسم  طبقا ت  مختلف،  نزد  قبا یل  تورك  به  وفور  تما م  دیده  می شود.  بنا برین  از  مجموع  گفته  ها  چنین   بر  می آید  كه  آ سیا نی(۱)، آ سی یی،  یا تی  و  یو تشی  همه  و  همه  كوشش  هایی  هستند  برای  ذكر  اسم  گروهی  از  طخا ری  ها  كه حكو مت  را  در  دست  داشته  اند.  مورخ  مذكور  در  پا ورقی  همین  صفحه  برا ی     ا یضا ح  بیشتر  موضوع  تا كید  می  كند  كه:
 " كا فی  است  كه  درین  جا  دو  اسم  متفا وت  تورك  ها  و  عثما نی  ها  را  یا د  آور  شویم.  اما  نمونه ای  كه  ازین  هم  قا طع  تر است  نا ن  كوشا ن  است."
  (۱)  ا لفرد فن  گو تشمید  در  صفحه  (۲۴)  تا ریخ  خود  از  نبرد  اسكندر  با  توركا ن  در  ما وراءلنهر  یا د  كرده  در  پا ورقی  چنین می  نو یسد: Scythen
درین  جا  گو یا  نخستین  اثر  ظهور  قو می  تورك  نژاد  در  صحنۀ تا ریخ  بد ست  آ مده  با شد،  زیرا  از  كا رتحاسیس ( Carthasis)
برادر  پا دشا ه  كه  طبق  گفته ء  كو رتیو س  در  كتا ب  هفتم ،  بخش  هفتم  بر  سكا  ها ی  آ ن  طرف  سیر  دریا  فرما ن  می  راند  ممكن است  مراد  هما ن  قا ردا شی  توركی،  یعنی  "  برادرش "  با شد  كه  از  لفظ  " دا ش "  می آ ید  و  " تا ش "  صورت  قدیمی  تر  آ ن   به شما ر  می  آ ید.
آ.  ف .  گوتشمید،  در  مورد  كلمه ء  "  خو یشی "  كه  ویل  دورا نت،  هو شمندانه  از تو ضیح  دقیق  ان  ا با ورزیده  بود،  با  آ وردن  مثا ل  ها  موضوع  را  كا ملا  روشن  سا خته  است.
كلما ن  هو ا ر  در صفحه ء  (۱۲۲) كتا ب  تا ریخ  خود "  ا یر ا ن  و  تمد ن  ایرا نی  "  ترجمه  حسن  ا نو شه   به  ارتبا ط  اصلیت  كو شا نها   مطلبی  دا رد  بدین  شرح:   یو -  ئه  چی  ها   د سته ای  از  تو ر كا ن  آ سیا ی  میا نه  بودند  كه  از  فشا ر  هون  ها   (  هیو نگ نو)  مسا كن  شا ن  را  ترك  گفته  و  به  سوی  غر ب  را نده  شدند  و  با  رسید ن  به  مغر ب  به  نو بۀ  خود  پا د شا هی  یو نا نی - با ختری را  به  درون  هند     را ندند.
رقیه  بهزادی  در  كتا ب  خود  -  قو م  ها ی  كهن  در  آ سیا ی  مر كزی  و  فلا ت  ایران-  در  مورد  قو میت  كو شا ن  ها   به  استنا دا بو ریحا ن  بیرونی  چنین  می  نویسد:    ا بو  ریحا ن  بیرونی  آ ن  ها  را   با ز  ما ندگا ن  یك  قبیلۀ  تورك  به  نا م        شا هیا  و  اصل  آن  ها را  تبتی  می  دا ند  و  می  گوید  كه  نخستین  فرد  این  قوم  -   ‌‌بر هت  تتكین  بوده  است.  وی      یا د آور می  شود  كه  جا مه  ها یی  به  سبك توركا ن  می  پو شیده  اند.  بهزا دی  در  جا ی  دیگر  كتا ب  خود  آ ورده  است:  شما ر  جمعیت  یوئه -  چی  ها  در  حدود  چها ر  صد  هزار نفر  بوده  كه  به  پنج  گروه  تقسیم  میشد ند  و  به  هر  یك  از  آن  ها  حا كمی  حكو مت  می كرد  كه  او را  به  زبان  چینی  هسی- هو  (۲) می نا مید ند.  این  كلمه  ظا هراٌ  آ وا نویسی  كلمۀ  یا وو گا  (۳)  یا،  یا ووا (۴)   به  زبا ن  یو نا نی  زا ئو ی  (۵)  است،  كه  لقبی  توركی بوده  و  بر  روی  قد یم  ترین  سكه  ها ی  كو شا نی  دیده  می  شود.  پو ها ند  حبیبی  نیز   در تا ریخ  خود  از  البیرونی چنین  نقل  می  كند:  در  كا بل  پا د شا ن  تورك  حكم  می  را ند ند  كه  اصل    ا یشا ن  را  از  تبت  گو یند.  و  نخستین  شا ه  این  سلا له  بر هتكین  بود.
مسعودی  مورخ  و  جغرا فیه  دا ن  عرب  در  جلد  اول -- مروج ا لذ هب --  كوشا ن  ها  را  قو می  از  ا قوا م  تورك  دا نسته  و شا ه  آن
 را  ایر خا ن   گفته  اند.  در  مورد  این  نا م  ( ایر خا ن)  تو ضیحی  و جود  دا رد  در  صفحه ء  (۲۲۹)  تعلیقا ت  در  -- حد و د ا لعا لم...
  ا لبیرونی  در  قا نون  مسعودی  و  كا شغری  در  دیوا ن  لغا ت  ا لترك  هر  دو  این  نا م  را  ا ویغور  خا ن  می  نو یسند.
د و سیۀ  كوشا ن  ها  را  در  همین  جا   بسته  و  به  سرا غ   طا یفه ء  د یگری  می رویم  كه  به  تعقیب  كو شا ن  ها  آ مده  و  به  جای آ ن  ها  د و لت  بزرگی  را  درین  سر زمین  ا سا س  گذ ا شتند.  این  طا یفه  در  تا ریخ  بنا م  ها ی  مختلف  چون  هفتا ل  و هیا طله  و  هون ها ی  سفید  یا د  گردیده  است.  كلیه  مورخین  عربی  آ ن  ها  را  تو رك  معرفی  كرده  اند.  از آ وردن  نظرا ت  شا ن  به  خا طر  جلو گیری از  طولا نی  شدن  سخن  صرفنظر  می  شود.   اگر  كسی  بخواهد   در  آن  صورت   به   ارائۀ نظرات  یكا یك  مو رخین  عرب  و  غیر  عرب  پردا خته  می شود.    درینجا   فقط   نظر  سعید  نفیسی  مو رخ  ایرا نی  را   كه  ممكن  است یك  عده ،  حرف  ها ی  او را  بپذ یرند،  ارائه  می  داریم.  مو صوف  در  كتا ب  خود  -- تا ریخ  تمد ن  سا سا نی -  در  با رۀ        هو یت  یفتلی  ها  كه  تعد ادی  از  هم  میهنا ن  ما  بدون  ارائه  ذره ای  مدر ك  آ ن  ها  را  آ ریا یی  می  پندا رند،  تو ضیحا تی  دارد  به  شرح  آ تی :    عنصر  دیگر  هما ن  ا قوا می  اند  كه  مدت  ها ی   مد ید  تا ریخ  نو یسا ن  در  نژا د ا یشا ن تردید و  ا ختلاف  دا شتند  و  اینك شكی  نما نده  است  كه  از  نژا د  توركا ن  شرقی  بوده  و  با  توركمنا ن  و  اوز بكا ن  امروز  و  غزان   قدیم  از  یك  نژا د  بوده  اند.  ایشا ن  را  ایرا نیا ن  هفتا ل  یا  هپتا ل  نا میده  اند  و  همین  كلمه  به  زبا ن  ها ی  اروپا یی  هم  رفته،  منتهی  در  زبان  تا زی  معلوم  نیست   به چه  جهت  هیطل  و  جمع  آ ن  هیا طله  شده  است.    نویسنده ء  مزبور  در  كتا ب  دیگرش  بنا م  -- تا ریخ  اجتما عی  و  سیاسی    ایران  د ردورۀ  معا صر-  در  مورد  یفتلی  ها  به  استنا د  مورخین  پیا می  دارد  كه  بد ین  وسیله  به  توجه  شكا كا ن  و  هو یت  سا زان  رسا نیده می  شود. او  درین  كتا ب  می  نویسد :  ایرا نیا ن  بد ان   هفتا ل  و  تا زیان  هیطل  و  هیا طله  گفته  اند  و  در  نظر  تا ریخ  نو یسا ن   امروزقطعاٌ از  نژا د   تو ر ك    بوده    اند.

  ۱--  آ سیا نی،  به  مر دما نی  ا طلا ق  می  شود  كه   لسا ن  ا لتصا قی  دا شته  و  متعلق  به  نژا د  ها ی  سا می و هند وا روپایی  نمی  با شند.  یا  به  قو ل      تعدا دی  از  دا نشمندا ن  آن  ها  را   نژا د  یا فثی  نا میده  اند.   رومن  گیرشمن  در  كتا ب  خود  --  ایرا ن  از  آ غاز  تا  اسلام-- می گوید:   این  نژاد   در  عهد  ما  قبل  تا ریخ   در   سرا سر  اسیا ی  غربی،  از  بحر ا لروم  تا  توركستا ن  روس  و  درۀ سند  پرا گنده  بودند.  این  موضوع  در  یك  نوشتۀ جداگا نه  به  طور  مفصل  مورد  بررسی  قرار  خوا هد  گرفت.
  ۲---  Hsi-hu
 3---- Yavuga  
 4---Yaua

Zaooy---5

  ضمیمه ازطرف ادارۀ سایت:

مؤلف كتاب " اوزبیك دولتچیلیگی تاریخی " پروفیسور عظمت ضیا درصفحۀ 73 كتاب خود درفصل مربوط به یفتلی ها با استناد به منابع مختلف چینی، بیزانطی، عربی، روسی و پهلوی مطالب زیر را می نویسد: مؤلفان چینی درحالی كه یفتلی هارادر ارتباط با مردمان توركی زبان (توكیوی) مورد مطالعه قرارمیدهند، یاد آور می شوند كه آنها مربوط به قبائل یوایچژی یا اویغور میباشند. مؤرخین بیزانطی، مثلا پروكوپی (قرن 6) آنهارا چنین می شناساند" آنها (یعنی یفتلی ها) از جملۀ   هونها بوده، تن های شان سفید می باشد". درمنابع هندی نیز دربارۀ هون های سفید یعنی یفتلی ها معلومات داده شده است.

 پروفیسور ضایف با حواله به متن روسی كتاب "تاجیكان" اثر غفوروف مینویسد:

(در "بهمن یشت " كه به خط پهلوی نگاشته شده، ضمن ارائۀ معلومات دربارۀ مناسبات ساسانیان با یفتلی ها ودیگران، اعتراف تاریخی ذیل حائز اهمیت فراوان میباشد: " سلطنت و حاكمیت عالی( درایران) به دست برده زادگان   (؟!) كه ایرانی نبودند، یعنی خیون، تورك، هفتل(یفتل) وتبتی ها انتقال یافت")

(تكیه روی كلام ازماست)

    خان اركۀ مشهور         (KHANERKA)

   ترجمه و تتبع غلام سخی سخا