جهان

نگاهی به قدیمی‌ترین لغت‌نامة ترکی جهان

یازار :

نوشته شده توسط اسدالله مردانی رحیمی

اگر چه در طول تاریخ لغت‌نامه‌های فراوانی در زمینة واژگان ترکی نوشته شده، اما هیچ یک از آنها اهمیت و قدمت « دیوان‌اللغات الترک» محمود کاشغری را ندارد.

دیوان‌اللغات الترک قدیمی‌ترین لغت‌نامة ترکی جهان است که حدود هزار سال پیش یعنی در سالهای 464 الی 466 ه.ق. بعد از چهار بار بازخوانی و بازنویسی به رشتة تحریر در آمده است.

در مورد زادگاه محمود کاشغری اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهی معتقدند که وی در کاشغر پایتخت ترکستان شرقی ( ایالت سینگ کیانگ) در شمال چین به دنیا آمده؛ بعضیها زادگاه او را ناحیة اپال (50 کیلومتری مغرب کاشغر) دانسته‌اند و گروهی هم بر این باورند که او در سال 380 ه.ق. مطابق 1001 میلادی در شهر بارسغان نزدیک دریاچة ایسیق گؤل که امروزه در کشور قرقیزستان واقع شده، به دنیا آمده است.

محمود تقریباً بسیاری از قبایل ترک را دیده و لغات و اصطلاحات معمول در بین آنها را جمع‌آوری نموده و حدود 7500 واژه را ثبت و ضبط کرده است.

زمان محمود کاشغری زمان گسترش قدرت و نبوغ ترکان در زمینة خدمات نظامی و فرهنگی به جهان اسلام است و قیامهای ضد اسلامی همچون قیام استاد سیس خراسانی، ماه فرید، المقنع و ... به وسیلة ترکان سرکوب می‌گردد و در نتیجه نزدیکی و تعامل بغداد با ترکان افزایش می‌یابد و یاد گیری زبان ترکی در کنار زبان عربی در سرتاسر سرزمینهای اسلامی رایج می‌گردد؛ به همین خاطر محمود با هدف تعلیم زبان ترکی به عربها و عربی دانها و با ترجمة عربی به تألیف این لغت‌نامه پرداخت تا عرب زبانان به آسانی و بر اساس قواعد زبان عربی آموزش ببینند؛ یعنی محمود بر مبنای قوانین عربی به بررسی واژگان ترکی پرداخته است که در حقیقت کار بسیار مشکلی است؛ اما او به راحتی از عهدة این مشکل برآمده است. خود محمود می‌گوید با نوشتن این کتاب می‌خواهد ثابت کند که زبان ترکی همگام با زبان عربی مانند دو اسب مسابقه به پیش می‌تازند و در جای دیگر به حدیثی نبوی استناد می‌کند که زبان ترکان را بیاموزید که فرمانروایی آنان دراز و طولانی خواهد بود.

دیوان لغات در 8 کتاب به شرح زیر گردآوری شده است: 1-کتاب همزه 2-کتاب سالم 3-کتاب مضاعف 4-کتاب مثال 5-کتاب ذولثلاثه ( سه گانگان) 6-کتاب ذوالاربعه (چهارگانگان) 7-کتاب ذولغنه (غنه داران) 8-کتاب ذوالساکنین ( جمع دو سکون)

سپس هر کتاب به دو بخش اسمها و فعلها تقسیم شده است.

دیوان الغات ضمن آنکه یک لغت نامة گسترده است، یک فرهنگنامة پر محتوا نیز به شمار می‌رود؛ زیرا در این کتاب مسائل مختلف: تاریخی، جغرافیایی، اسطوره شناسی، شعر، ضرب‌المثل، فولکلور، ریشه‌یابی واژگان، دستور زبان و ... فراوان به چشم می‌خورد.

محمود شخصاً دانشمندی مردمی و فرهنگ دوست است و برای جمع‌آوری و تدوین کتابش در میان ایلات و عشایر به گشت و گذار می‌پردازد؛ بدون آنکه انتظار کوچکترین پاداشی از طغرل سلجوقی خاقان ترک یا القائم بامرالله خلیفة عباسی عرب داشته باشد.

محمود در سال 1098 میلادی یعنی در سن 97 سالگی در زادگاه خود یعنی ناحیة اپال که در مغرب کاشغر قرا دارد، می‌میرد و در آنجا برای او مقبره‌ای با شکوه بر فراز تپه‌ای خاکی می‌سازند که از پایین تپه تا سر قبرش 97 عدد پله می‌خورد که به تعداد سن و سال محمود کاشغری است.

بعد از محمود دهها لغت نامه به پیروی از دیوان‌اللغات‌الترک نگاشته شده که هیچ یک از آنها نتوانست همپایة دیوان‌اللغات گردد. ما در اینجا فقط به ذکر نام بعضی از آنها بسنده می‌کنیم:

الادراک للسان‌الاتراک، بلغت المشتاق فی‌لغت‌الترک و القفجاق، زهرالملک فی نحو الترک، الافعال فی لسان الترک، قصیدة قواعد لسان‌الترک، التحفت الزکیه فی لغت الترکیه، سنگلاخ، التمغای ناصری، لغت فتحعلی قاجار و ...

محمود در دیوان‌اللغات نام 22 قبیله از 24 قبیلة ترکان را بدین صورت نام می‌برد: قنق (قینیق)، قیغ (قایی)، ییوا (ایوا)، سلغر (سالور)، افشار، بکتلی (بیگدلی)، بکدلاز، بایات، یزغر (یازر)، ایمور، قره بؤللإک، آلقابؤللإک، ایگدیر، الإره‌گیر، توتورغا (دودورغا)، اولایونتلوق (آلایونتلو)، تؤکر(دؤکر)، بجنک، جوالدوز، جبنی و جروقلوق. (فقط دو قبیلة قیزیق و قارقین در کتاب ذکر نشده است.)

محمود زبانهای مختلف ترکان را به 20 لهجه و گویش تقسیم می‌کند؛ بدین قرار: قپچاقی، اوغوزی، یماکی، باشقوردی، باسمیلی، قایی، یباکویی، تاتاری، قیرقیزی، چگلی، تخسی‌یی، یغمایی، اوغراقی، چاروقی، چمولی، اویغوری، تانقوتی، ختایی، خلجی و حاقانی.

در دیوان‌اللغات 250 الی 300 ضرب‌المثل وجود دارد که بعضی از آنها به همان شکل قدیمی در ترکی امروز بخصوص در ترکی قشقایی موجود است.

در جابه جای دیوان کاشغری اشعار ترکی در اوزان‌هجایی سروده شده که همه می‌دانیم اصولاً وزن هجایی وزن بومی و ملی شعر ترکی است که تقریباً تاریخی 7000 ساله را طی می‌کند . قالبهای هجایی موجود در دیوان محمود عبارتند از : 5 هجایی، 7 هجایی، 8هجایی، 10هجایی، 11هجایی، 12هجایی و 14 هجایی.

تعداد 4 اسطوره در این کتاب موجود است که هر کدام در جای خود قابل تأمل است.

باورها و اعتقادات مردم نیز در دیوان کاشغری نوشته شده؛ مثلاً اعتقاد باران خواهی (استمطار) که به صورت کوسه‌گلین در بین ترکان قشقایی مرسوم است در دیوان به چشم می‌خورد.

ظاهراً اولین و قدیمی‌ترین کتابی که از دیوان کاشغری نام می‌برد، تاریخ بیهقی است. سپس بدرالدین محمود بن موسی‌العیناتی ( از لغویان معروف قرن نهم) در کتاب خود به نام «عقدالجمان فی تاریخ اهل زمان» که در 30 مجلد تالیف شده، در جلد «انساب و جغرافیا» در فصل «الاتراک» به طور مفصل از دیوان‌اللغات استفاده است.

اما اولین کسی که توانست دیوان کاشغری را به چاپ برساند، احمد رفعت معروف به معلم رفعت بود که در سالهای 1333 الی 1335 ه.ق. در 3 جلد چاپ کرد.

در سال 1928 میلادی «کارل بروکلمان» استاد زبانهای سامی این کتاب را به آلمانی ترجمه کرد.

بسیم آتالای در سالهای 1939 الی 1941 با استفاده از دو ترجمة چاپ نشدة معلم رفعت و عاطفت قونیه‌ای این کتاب را به ترکی استانبولی برگرداند . در سالهای 1960 الی 1963 صالح م . مطلب اف با استفاده از ترجمه بسیم آتالای دیوان کاشغری را به ترکی ازبکی ترجمه کرد .

دیوان لغات در سالهای 1981 الی 1983 در شهر اورمچی به ترکی اویغوری ترجمه شد.

«روبرت دنکوف» و «جیمزمک کلی» دو تن از اساتید دانشگاه هاروارد در سالهای 1982 الی 1984 این کتار را در 3 جلد به انگلیسی ترجمه کردند.

در سالهای 1997 الی 1998 «اصغر کرماشولی اگابایوف» کتاب را در 3 جلد به ترکی قزاقی ترجمه کرد.

در سال 1375 ه.ش. دکتر محمد دبیر سیاقی با استفاده از ترجمة «کارل بروکلمان» آلمانی قسمت نامها، صفتها، ضمیرها و پسوندهای موجود در کتاب دیوان کاشغری را به فارسی ترجمه کرد.

و خلاصه در سال 1383 ه.ش. محقق گرانمایه پرفسور دکتر حسین محمدزادة صدیق این کتاب را به ناب‌ترین و درست‌ترین شکل به فارسی برگرداند. این ترجمه ارزنده‌ترین کتابی است که نه تنها ایرانیان بلکه جهان اسلام اعم از ترک، فارس، عرب و ... می‌توانند به نحو احسن از آن استفاده نمایند.

آچار سؤزلر : جهان, تورک,

زبان دوم کشورهای مختلف جهان

یازار :

+0 به یه ن

منبع:وطن دیلی نیوز

وبسایت مووهاب.کام منبع اطلاعاتی جالبی برای کسانی است که به کشور های دیگر مهاجرت میکنند و یا اهل گردشگری هستند. این سایت اخیرا اینفوگرافیک جالبی در باره زبان دوم کشور ها و منطقه های مختلف دنیا منتشر کرده است که نشان میدهد در کجا زبان دوم اکثر مردم چیست.

مهمترین زبانهای دوم بین المللی به ترتیب انگلیسی، فرانسه، اسپانیولی، روسی و زبان های کرئول هستند (زبان های کرئول به آن زبان های مختلطی میگویند که تبدیل به زبان طبیعی مردم شده اند).

تعریف «زبان دوم» برای این نقشه ها نه زبان دوم رسمی و یا تحصیل، و نه زبانی خارجی، بلکه زبانی از خود همان کشور و منطقه است که اکثر مردم آن کشور و منطقه بعنوان زبان دوم در زندگی روزمره خود بکار می برند.

طبق این نقشه ها:
زبان دوم ایران ترکی آذری ،
زبان دوم عراق کُردی،
زبان دوم جمهوری ارمنستان روسی،
زبان دوم قرقیزستان ترکی اوزبکی،
زبان دوم روسیه ترکی تاتاری،
زبان دوم مغولستان (زبانهای) ترکی،
زبان دوم ایالات متحده اسپانیولی،
زبان دوم کانادا زبان فرانسوی،
زبان دوم آلمان ترکی استانبولی
و زبان دوم استرالیا ماندارین (استاندارد چینی) است.

آچار سؤزلر : جهان,

مولانا شاعر ترك جهان

یازار :

+0 به یه ن

اولو تورك شاعیر مولانا

مولانا جلال الدین محمد بن الدین بن حسین الخطیبی آدلیم آدیله”مولانا”بلخ شهرینین توركلریندن ۱۲۰۷  میلادی ایلینده دونیایا بلخ شهرینده گوز آچیب و اوشاقلیق چاغلاریندا ،آتاسی سلطان بها الدین ولدله  ،آناتولیه كوچوب قونیه شهرینده یئرلشیب و یاشایش سوردوروب.آتاسی بویوك عالیم و بویوك صوفیلردنیدی كی سلطان محمد خوارزمشاه دان اینجیدیگیندن بلخ شهریندن كوچمگه مجبور قالمیشدیر.بیر نئچه یئری گزدیكدن سونرا قونیه شهرینده مسكن توتموش.
جلال الدین ین اورتمنلیقینی اوسلنن آتاسی ؛اولدوكدن سونرا،ترمذی آدلی بیر بویوك اوستادین تعلیمنین قراریندا حلب و دمیشق شهرلرینده تحصیل سوردورموشدور.اورنجیلیك دونمینی بیتیردیكدن سونرا اوزی بیر بویوك اورتمن و معلیم اولدی.
۶۲۴ هجری ایلینده “شمس تبریزی”ایله قارشیلاشیب بیر بویوك اینقلاب و سئودایا سوروكلندیكدن سونرا چوخلی ماجرادان سونرا شعروشاعیرلیقا اوز قویوب دونیاسینی عشق یارادماقا آداییب اوزونی اویله یوكسك و یوجه زیرویه اولاشدیردی كی دئماق اولار كیمسه اونون یاراددیجیلیقینا اولاشا بیلممیش.اونا تای هیچ كیمسه اوندان اونجه و سونرا بویله سینه عشق و سئودانی آنلادیب ؛سوزلریله بیرناخیش تك چیزممیش ،كیمسه مولانا تك گوی قوبسینه بویله عشق سوزیله یئرده كی اوركلری یاخین ائدمییب؛بویلسی بیر یوجه تخت قورامامیش دیر.
آدلیم مولانایا گوره هرنه یازیلا گئنه آز سایلا بیلر،بویوك قلملر و باشاریلی یازارلار بو ساحده باشارسیز قالاركن بیزیم حدیمیزه دوشمز كی بو كونودا قلم ووروب و بویوك شاعیردن سوز یازاق و اونی آنلادماقا چالیشاق.
مولانانین فارسجا شعرلرینه راجع بوگونه قدر چوخلی معظم اوستادلارو تدقیقات چیلار و یازارلار چوخلی كیتابلار و مقاله لر و بیتكلر یازیبلار.اما تاسف بودوركی مولانانین توركجه و تورك یازدیقلارینا گوره بوگونه دك چوخ آز و هیچ قدر سایلان یازی اوزلیكله ایراندا یازی و چالیشما واردی.
بیلدیگمیز بودور كی مولانانین بیر بویوك تورك دیوانی واریمیمش كی چوخلی تاسفله بیزیم المیزه چاتماییب و یادا بوگونه جان الده ائدیلمییب.تكجه بو بویوك دیواندان بیر نئچه غزل و پارچا و بیر بیتی قالمادادیر كی بونلاردا بیر چوخ قیسقانج و غرضلی یازیچینین طرفیندن یا اینكار ائدیلیب و یادا باشدوشمیرك آرادان گئدیب ؛الده اولان بیر نئچه یازیدا گرچه فارسجا دیوانندا یئر آلیبدیر.اوررنك اوچون اوستاد” فروزانفر”ین طرفیندن هیچ بیر تدقیق و قارشیق اوزده یازلیب .
بورابویوك اوستاد دوكتور ح.محمد زاده صدیق”دوزگون”ون دیرلی كتابی ایله  بیزلری مولانانی تورك دونیاسین تانتدیقندان اوچون،سایگی گوستررك ؛او یوجه اوستادا مینت دارلیقلارمیزی ایلتیریك.(سیری در اشعار تركی مكتب مولویه)
مولانانین تورك یارادیجیلیقی ایلك ایزلریندن آذربایجانین  ”غریبی”آدلی یازار طرفیندن “مجالس شعرای روم”آدلی كیتابیندا گورمك مومكوندور:
«…اعلم المحققین و افضل العارفین ؛فرید المله والدین مولانا جلال الدین قدس سره دورور كه عجم ولایت لرینده “ملای روم”و روم اقلیمینده “مولانا خونكار”دئوم ایله مشهورومعروفدور.
اولدورور سر دفتر اهل كتاب                     سر گفتاریندا عاحزدیر فهوم
قرمان ولایتینده و قونیه شهرینده ئاقع اولموشدور و مرقد پرنورلار همان آندادیر.مولویلرخانقاهی و موالیلر زیارتگاهدیر…… بو مختصر اول طوطی شكرستان حقیقت اسم شریفی ایله قیلیندی…..
و توركی اشعاریندان بو مطلع و حسن مطلع دوازده امام ع اوصافین یازدیغی بندلرندیر:
اولار كیم بنده ی خاص خدادیر
محب خاندان مصطفادیر
حقیقت كعبه سینین قبله گاهی
امام و پیشوامیز مرتضادیر…
وبو بیت داخی درویشلر پندی ایچون اول بولبول گلستان ارم نطق جانبخشیندن واردیر كه اهل گفتار اشعارلرینه بو بیت ایله رونق وئریب ،ترجیع بند قیلمیشلاردیر:
دینمه،كوزت،باقما،چاپار بوشمه هئچ                    رند جهان اول،یوری دوقونما كئچ»
غریبیدن باشقا بیر چوخ شاعیرده مولانادان سونراكی دونملرده بو بویوك و یوجه شاعیره بیرچوخ نظیره و تضمیین و استیقبال دئریك بو شاعیرین شعرلرینه قارشیلق وئرمیشلر.حتی عثمانلی سراینین شاعیرلریده بو شاعیرین توركجه شعرلرینه نظیرلر و ایستیقباللاری اولموشدور.
بیر چوخ تدقیقاچی طرفیندن مولانانین سویی و نیژادی اوزرینده تدقیق اپارانلار چالیشیبلار كی بواولو شاعیرین سویونی توركجه یوخ تاجیك (فارس)اولدوقونی بیلدیرسینلر نیسه كی شاعیرین اوزی دئدیگی كیمی و بیر چوخ شعرینده ن آنلاشیلدیگی كیمی مولانا اوزون تاجیك یوخ بلكه تورك بیلدیریب:
بیگانه می گوئید مرا زین كویم                          درشهر شما خانه ی خود می جویم
دشمن نیم ارچند كه دشمن رویم                          اصلم ترك است اگر چه هندی گویم
گوروندیگی كیمی شاعیر اوزون تورك بیلدیریب ،بیرچوخ شعرده شاعیر آچیقجا تورك بیلدیگی و تورك اولدوقونودا اثباتلامیش:
خمش كن كز ملامت او بدان ماندكه می گوید
زبان تو نمی دانم؛كه من تركم ،تو هندوئی
***********************************
تركی همه تركی كند،تاجیك تاجیكی كند
من ساعتی تركی شوم ،یك لحظه تاجیكی كنم
***********************************
من كجا شعر از كجا لیكن بمن در می دهد
آن یكی تركی كه آید گویدم”هی كیم سن ”
***********************************
ای شاه تو تركی ؛عجم وار چرائی؟
تو جان و جهانی تو و بیمار چرائی؟
**********************************
ای ترك چرا بزلف چون هندوئی                     روی رخ و زنگی خط و پرچین موئی
نتوان دل خود را بخطا كم كردن                      ترسم  كه  تو  تركی و بتركی   گوئی
********************************
بونلاردان ان اونملی اولان و مولانانین تورك اولدوقونی ثبوتلایان مولانانین اولادلاری و عایله سنین تورك اولدوقلاریدیر .مولانانین اوغلی “سلطان ولد”ین بیر نئچه فارسجا دیوانی اولدوقی حالده ایكی تورك دیوانی “ابتدانامه”و”ربابانامه “آدلی اثریده الددیر كی شاعیرین تورك اولدوقونی گوسترن ان دیرلی بیتكلردن سایلیر.و تورك دیلینده چوخ اونملی و دیرلی یئری واردیر.
بوندان باشقا ان كسین كانیت و سند” شمس تبریزینین” توركلوقدور كی مولانا اونی بوتون دیوانیندا دال – به –دال شعرلرینده گورسدمیشدیر.شمس تبریزلی بیلدیگمیز كیمی قبچاق توركلریندن و تبریزین اوز دوغما یوردو اولاراك بو شهردن مولانایله گورشوب اوندا بیر بویوك اینقلاب یارادان و مولانانی عشق و سئودایا و ان یوكسك مقامه چاتدیران كس مولانانین دئدیگی كیمی تورك ائللریندن و بیر توركیدی:
زهی بزم خداوندی؛زهی می های شاهانه
زهی یغما كه می آرد شه قبچاق تركانه
************************************
شمس تبریزی شاه تركان است                رو به صحرا كه شه بخرگه نیست
************************************
آن سرخ قبایی كه چو مه بر آمد                امسال درین خرقه زنگار در آمد
آن ترك كه آن سال بیغمای بدیدی               آنست كه امسال عرب واربرآمد
************************************
زه تركستان آن دنیا بنه تركان زیبا روی
بهندوستان آب و گل بامر شهریار آمد
***********************************
مولانا حتا بیر چوخ یئرده شمس تبریزیله دانیشیقلاریندا توركجه اولدوقونی اچیقجا ایشارت ایلمیش :
بطلح آمد آن ترك تند عربده كن
گرفت دست مرا گفت”تك لیقلا یئرلیغسن”+
سوال كردم ار چرخ و گردش گز او
گزید لب كه رها كن حدیث بی سر و بن
بگفتمش كه چرا می كند چنین گردش
بگفت هیزم تونیست  بی  صداع    توتن+
+ دیواندا شمس:تكری یر لیغسن
+ دیوان شمس :دتن
*********************************
آن ترك سلامم كند و گوید “كیم سن”                         گویم كه “خمش كن كه نه كی دانم نی بی”(بیگ)
*********************************
تركان پری چهره تك عزم سفر كردند                      یك یك بسوی قیشلاق+ از  غارت بیگانه
+دیوان شمس:قشلق
*********************************
هست سماع ما نظرهست سماع او بتر                   لیك نداند ای پسر ترك زبان ارمنی
**********************************
قاباقجادا دئدگمیز كیمی مولانا بیر چوخ دفعه اوزون تورك آدلاندریب و اوزونی تورك بیلدیریب:
من ترك و سر مستم تركانه سلح بستم
درده شدم و گفتم سالار سلام علیك
********************************
چه رومی چهرگان دارم چه تركان نهان دارم
چه عیبست ارهلاوورا نمی دانم نمی دانم
هلاوورا بپرس آخر ازان تركان حیران كن
كزان حیران هلاوورا نمی دانم نمی دانم
رها كن حرف هندو را ببین تركان معنی را
من آن تركم كه هندو را نمی دانم نمی دانم
********************************
گه تركم و گه هندو گه رومی گه زنگی                   از نقش تو است ای جان اقرارم و آنكارم
*********************************
ترك توئی زه هندوان چهره ترك كم طلب                  زانكه نداد هندورا صورت ترك تانگری
**********************************
بر ترك ظن بد مبر و متهم مكن                               مستیز همچو هند و بشتاب همرها
***********************************
مولانانی دیوانیندا بو گون ان آز ۲۰۰ بیت اصیل و دوزگون تورك شعربولونماقدادیر ؛بو آرادا دیوانلارنین بیر چوخ یئرینده ده چوخلی توركجه سوزجوك بولماق ممكوندور.ایشلنیلن توركجه سوزجوكلری اصیل بیرتورك اولمایان ادامین طرفیندن ایشلدیلمكلری چوخ چتین و ممكونسوز گورنور نیه كی بوسوزلرین چوخی اسكی توركجه دیلیندن اولدوقلارینا گوره باشاریكلی بیر تورك طرفیندن ایشلدیلمگی ممكوندور.

آچار سؤزلر : جهان, ترک, شعر,

قازان پایتخت فرهنگی جهان ترك در سال2014

یازار :

+0 به یه ن

كازان پایتخت جمهوری ترك نشین تاتارستان در كشور روسیه می باشد است كه براساس سرشماری ۲۰۱۰ روسیه با ۱٬۱۴۳٬۵۳۵ نفر جمعیت، هشتمین شهر پرجمعیت و یكی از مهم‌ترین شهرهای روسیه به شمار می‌رود.