تركشناسی2

 دكتر حسین محمدزاده صدیق

نه احتیاج كی ساقی وئره شراب سنا،

كی اؤز پیاله‌سینی وئردی آفتاب سنا.

 

واژه‌شناسی

نه احتیاج nə ehtiyāc [شجـ .] (= چه نیازی است؟ احتیاجی نیست.) مركب از دو جزء: 1. نه nə[اد.]: در معنای كدام چیز. 2. احتیاج ehtiyāc [اِمصـ . عر.]: (= نیازمندی، نیاز، نداشتن چیزی كه مطلوب یا لازم است، ضروری، لازم.) كی ki[حر.] در تركی به عنوان حرف تأویل به كار می‌رود. در این بیت تأویل به مصدر اصلی شراب دادن دارد و نیز میان دو جمله‌ی اصلی و پیرو نقش ربط توصیل و توضیحی دارد. ساقی sāqi [صـ .، اِ. عر.] (= آن كه شراب در پیاله می‌ریزد و به دیگری می‌دهد. در این مصراع، ساقی نهاد و فاعل است.) وئره verə [فـ.] (= بدهد.) صیغه‌ی سوم شخص مفرد فعل مضارع التزامی از مصدر وئرمك vermək در معنای رسانیدن چیزی به كسی و یا جایی. شراب  şərāb [ا. عر.] (= می؛ باده؛ خمر.) سنا səna [ع.ا.] (= به تو، برای تو، به خاطر تو.) ضمیر منفصل دوم شخص مفرد در حالت مفعولٌ‌به. مركب از: 1. سن sən [ضـ .]: (= تو.) 2. ـه/ ـا ə / a [پی. افـ .]: دو شكلی نشانه‌ی تصریف اسم و ضمیر و صفت در حالت مفعولٌ به و گرایش به فعل. اؤز öz [ضـ.] (= خود، خویش.) ضمیر مشترك. پیاله‌سینی piyāləsini [ع.ا.] (= پیاله‌ی خود را.) حالت مفعولی اسم تصریف شده در حالت ملكی. مركب از: 1. پیاله piyālə[ا. فا.]: (= ظرف كوچك به شكل كاسه برای نوشیدن شراب.) 2. - سی si[پی. افـ .]: نشانه‌ی مالكیت در تصریف اسم. مركب از: الف. - س s [م. و.]: آواك میان واكی. ب. - ی i [پی. افـ .]: نشانه‌ی تصریف اسم در حالت اضافه‌ی ملكی و نسبت. 3. - نی ni[پی. افـ .]: نشانه‌ی مفعولی در تصریف اسم. مركب از: الف. - ن  n [م. و.]: آواك میان واكی. ب. - ی i [پی. افـ .]: نشانه‌ی تصریف اسم در حالت مفعولی. وئردیverdi [فـ .] (= داد.) صیغه‌ی سوم شخص مفرد فعل ماضی از مصدر وئرمك vermək. آفتابāftāb [اِ. فا.] (= خورشید، شمس، نوری كه از خورشید بر زمین می‌تابد؛ مجـ. از زن زیباروی و معشوق سپید چهره و یا سرخ و سفید.) در این مصراع آفتاب، نهاد و فاعل است.

 

زیبایی‌شناسی

1. مراعات نظیر: ساقی/ پیاله/ شراب. 2. استعاره: الف. پیاله (استعاره از چشم.) ب. آفتاب (استعاره از معشوق.) 3. جاندارانگاری: پیاله دادن آفتاب. 4. قیاس: شراب ساقی به درد عاشق نمی‌خورد؛ زیرا كه او از شراب چشم معشوق مست است و این دو با یكدیگر قابل قیاس نیستند. بدین گونه ساقی و شراب در مقایسه با معشوق و چشم او تحقیر می‌شوند.

معادل‌سازی

1. شراب دادن ساقی به شخص و مست شدن از آن (تصویر عینی). 2. مست شدن عاشق از چشم معشوق (تصویر ذهنی).

  شراب لعلی اوچون تؤكمه آبرو، زنهار،

كی دمبدم لب لعلین وئریر شراب سنا.

 

واژه‌شناسی

لعل lə'l [اِ. عر.] نام سنگی معدنی و مجـ. به معنای سرخ. اوچون üçün (اد.) (پیش از افعال و حالات فاعلی، مسندٌالیهی و مالكیت اسماء و ضمایر شخص، اشاره و رجعی آید) 1. معنای سببیّت دهد. ◄ درس اوخوماغی اوچون. 2. هدف و آرزو را رساند. ◄ سنی گؤرمك ~ گلدیم. 3. در راهِ. ◄ وطن ~  اؤلمك. 4. برایِ، به خاطرِ. ◄ اؤزوم ~. 5. تعلق و اختصاص به چیزی را رساند. ◄ بو درمان دیش~ دور. 6. برابری و ارزش مقدار چیزی را رساند. ◄ بیر كیلو آلما ~ مین تومن ایستیر! 7. رابطه و نسبت میان دو امر را رساند. ◄ كیم ~  اؤلورسن؟ • الله ~ : تو را خدا. • اؤزو ~ بیر آدام اولماق: برای خود كسی بودن. تؤكمه tökmə [فـ .] نهی از مصدر تؤكمك tökmək در معنای ریختن. جاری كردن و پخش و پراكنده كردن. آبرو ābru [اِ. فا.] (= ارج و احترام و اعتباری كه فرد در نظر دیگران دارد، عزت، حرمت، حیثیت.) زنهار zinhār [شجـ . فا.] (= هان، آگاه باش!) كی ki [حر.] در این جا حرف «كه» حرف تعلیل است كه در جمله‌ی مركب می‌آید و پیرو و پایه را به هم وصل می‌كند. دمبدم dəmbedəm [قـ . فا.] (= لحظه به لحظه؛ لحظه‌ای پس از لحظه‌ی دیگر.) لب لعلین lə'lineـləb  [تر. وصـ . اضـ .] مركب از سه جزء: 1. لبləb  [أ. فا.]: موصوف. 2. ـِeنشانه‌ی تركیب اضافی در فارسی. 3. لعل  lə'l[أ. عر.]: صفت. 4. - ‌ین/ ین/ ون/ ونin / in /un /ün  [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی چهار شكلی نشانه‌ی اضافه‌ی ملكی در دوّم شخص مفرد. وئریر verir [فـ .] (= می‌دهد) صیغه‌ی سوم شخص مفرد فعل مضارع اخباری از مصدر وئرمك vermək.

 

زیبایی‌شناسی

1. اضافه‌ی تشبیهی: الف. شراب لعل. ب. لب لعلین. 2. امر و نهی: تؤكمه آبرو! 3. بشارت و اظهار انبساط: دمبدم لب لعلین وئریر شراب سنا. 4. حذف نهاد: در مصرع اول به جهت تقلیل و تحقیر گزاره و تأكید بر حقارت آن، نهاد (فاعل) حذف شده است. 5. ردّالقافیه و ردّالعجز علی الصدر: شراب.

 

معادل‌سازی

1. آبروریزی به خاطر شراب‌خواری (تصویر عینی). 2. شراب‌ریزی لب لعل معشوق (تصویر ذهنی).

اگر اورام داشا پیمانه‌نی، كئچر ساقی،

شرابدان نئچه گؤز تیكسه هر حُباب سنا.

 

واژه‌شناسی

اگر əgər [اد. فا.] برای شرط به كار می‌رود، چنآن چه، هرگاه، ولو، هرقدر، هرچند. اورام uram [فـ .] صیغه‌ی اول شخص مفرد از مضارع التزامی از مصدر اورماق urmaq (= وورماق) در معنای: چیزی را با فشار به جایی كوبیدن. داشا daşa [ع.ا.] در حالت مفعولٌ‌به مركب از دو جزء: 1. داش daş[إ.]: (= سنگ.) 2. ـه/ ـا a/ә [پی. افـ .]: →. پیمانه‌نی peymānəni [ع.ا.] حالت مفعولی اسم، مركب از اجزاء: 1. پیمانه peymānə [إ. فا.]: (= جام شراب.) 2. - ‌نـی ni [م. و.]: →. كئچر keçər [فـ .] (= می‌گذرد) صیغه‌ی شخص مفرد فعل مضارع گسترده از مصدر كئچمك keçmək (=گذشتن.) شرابدان şәrābdan [ع.ا.] در حالت مفعولٌ‌عنه، مركب از: 1. شرابşәrāb  [إ.]: →. 2. – دان/ دن dan/ dən [پی. افـ .]: نشانه‌ی تصریف اسم در حالت مفعولٌ‌عنه و انفكاك از فعل. نئچه گؤزneçə göz [تر. وصـ .]مركّب از دو جزء: 1. نئچه neçə [صـ .]: صفت مبهم در معنای تعداد نامعلوم و نامعیّن و كلمه‌ای برای پرسش از كمیّت. 2. گؤز göz [إ.]: موصوف (= چشم.) تیكسه tiksə [فـ .](= اگر نگاه كند.) صیغه‌ی شرطی سوم شخص مفرد از مصدر تیكمك  tikməkدر معنای ثابت و بی‌حركت نگه‌داشتن. در این جا به صورت جزیی از فعل مركب لازم گؤز تیكمك tikmək göz مجـ.: در معنای با دقت به چیزی یا كسی نگاه كردن، خیره شدن، چشم دوختن.مركب از: 1. تیك tik[فـ.]:.بن فعل. 2. سه sə[پی. افـ .]:پی‌افزوده‌ی شرطی. هر حُبابhər hübāb [تر. وصـ .]مركّب از دو جزء: 1. هر hər [صـ . پیشـ .]:به عنوان صفت پیشین، حكمی را برای موصوف (حباب) به طور عام و فراگیر بیان می‌كند. 2. حُباب  hübāb[إ. عر.]: (= برآمدگی ناپایدارِ شفافِ كروی كه بر اثر به هم خوردن یا كف كردن آن ایجاد می‌شود.)

 

زیبایی‌شناسی

1. تناسب: پیمانه/ ساقی/ شراب. 2. حذف نهاد (فاعل): در مصرع اول به جهت معروف بودن. 3. جاندارانگاری: شرابدان نئچه گؤز تیكسه هر حباب سنا.

 

معادل‌سازی

1. بر سنگ زدن پیمانه (تصویر عینی). 2. چشم دوختن حباب شراب به چهره‌ی معشوق (تصویر ذهنی).

قوروتما ترلی عذارین ایچینده باده‌ی ناب،

كی گول كیمی یاراشیر چهره‌ی پر آب سنا.

 

واژه‌شناسی

قوروتما qurutma[فـ.] فعل نهی از مصدر قوروتماق qurutmaq در معنای آب و رطوبت چیزی را گرفتن و از بین بردن طراوت چیزی، خشك كردن و خشكانیدن. مركب از: 1. قوروت ‌qurut [فـ.]: بن فعل. 2. - ما/ مه ma/mə [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی تصریفی نهی‌ساز. ترلی عذارین tərli izārın [تر. وصـ . اضـ .] (= گونه‌ی عرق كرده‌ی تو) مركب از دو تركیب: 1. ترلی tərli [تر. وصـ .]: (=عرق كرده) مركب از دو جزء: الف. تر tər [إ.]: (= قطرات شور، چسبناك و بی‌رنگ كه از منفذهای پوست بدن تولید می‌شود، عرق.) ب.- لو/ لو / لی / لی lu/ lü/ li/ lı [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی چهار شكلی صفت‌ساز، نشانه‌ی اتّصاف از اسم. 2. عذارین izārın [تر. اضـ .]: (= رخسار تو) مركب از دو جزء: الف. عذار izār [إ. عر.]: (= كنار صورت، نزدیك گوش كه موی بناگوش بر آن می‌روید، چهره، رخسار.) ب.- ین ın [پی. افـ .]: →. ایچینده içində [قـ .] (= در داخل آن) مركب از سه جزء: 1. ایچ iç [إ.]: (= داخل، درون.) 2. – ین in [پی. افـ .]: →. 3. – دا/ ده da/də[پی. افـ .]: نشانه‌ی مفعول‌ُ فیه، پی‌افزوده‌ی چهار شكلی. باده‌ی ناب bādey-e nāb [تر. وصـ . فا.] (= شراب و می خالص.) موصوف و صفت مركب از: 1. باده bāde [إ. فا.]: (= آشامیدنی مست كننده، شراب، می.) 2. ی y [م. و.]: آواك میان دو واكه؛ پس از كلمه‌ی مختوم به واكه. 3. ـِe→. 4. ناب nāb [صـ . فا.]: (= تركیب شده با ماده‌ی دیگر، خالص.) در این جا، صفت باده در معنای زلال، صاف و گیرا. گول كیمی gül kimi [تر. تشـ .] (= مانند گل، بسیار زیبا.) مركب از: 1. گول gül [إ.]: بن مصدر گولمك gülmək (= خندیدن) كه در نقش اسم به كار می‌رود، عموماً به هر نوع گل و شكوفه و خصوصاً به گل سرخ محمدی اطلاق می‌شود. 2. كیمی kimi [اد.]: (= مانند، مثل.) یاراشیر yaraşır [فـ .] صیغه‌ی سوم شخص مفرد از مضارع همان زمانی در معنای مناسب است، زیبنده است از مصدر یاراشماق yaraşmaq (= مناسب بودن.) چهره‌ی پرآب çehrey-e porāb [تر. وصـ . فا.] مركب از: 1. چهره çehre [إ.فا]: (= روی، صورت.) 2. - ی  y [م. و.]: →. 3. ـِe→. 4. پرآب porāb [صـ. فا.]: (= آب‌دار، دارای قطرات آب و شبنم.)

 

زیبایی‌شناسی

1. نهی با غرض تمنّا: قوروتما! (= خواهش دارم خشك نكن!) 2. تركیب وصفی: الف. ترلی عذارین. ب. چهره‌ی پرآب. 3. تشبیه: عذار به پیاله‌‌ی شراب، چهره‌ی خیسِ پر آب به گل پر از شبنم. 4. استعاره: باده‌ی ناب استعاره از دانه‌های عرق. 5. جناس زاید: آب و ناب. 6. حسن تعلیل: قوروتما! چونكو چهره‌ی پرآب گول كیمی سنه یاراشیر.

 

معادل‌سازی

1. خشك كردن عرق رخسار (تصویر عینی). 2. زیبنده بودن رخسار پرآب معشوق به مانند گل (تصویر عینی).

شرابدان نه عجب اولماسان اگر سرخوش،

بو دوزلو لبلر ایلن نئیله‌سین شراب سنا.

 

واژه‌شناسی

نه عجب nə əcəb [شجـ .] (= چه عجب، چه جای تعجب دارد!) مركب از: 1. نهnə  [صـ.]: این جا در معنای «چه» به عنوان صفت مبهم به كار می‌رود. 2. عجب əcəb [شجـ . عر.]: (= جای تعجب دارد. مایه‌ی شگفتی و تعجّب، عجیب.) اولماسان olmasan [فـ .] (= نشوی) صیغه‌ی شرط دوم شخص مفرد از مصدر اولماق olmaq (= شدن.) سرخوش sərxoş [صـ . فا.] (= مست.) بو دوزلو لبلر bu duzlu ləblər [تر. وصـ .] (= با این لبان نمكین) مركب از: 1. بو bu [صـ .]: به تنهایی ضمیر اشاره به نزدیك است در مقابل او/ اول o/ olضمیر اشاره به دور و شو/ شول şo/ şolضمیر اشاره به غیر نزدیك و غیر دور. 2. دوزلو duzlu [صـ .]: مركب از: الف. دوز duz [إ.]: (= نمك). ب.- لو lu [پی. افـ .]: →. 3. لبلر ləblər (= لب‌ها) صورت جمع واژه‌ی لب، مركب از: الف. لب ləb [إ. فا.]: →. ب.- لر/ لار lər /lar [پی. افـ .]: نشانه‌ی دو شكلی جمع.  ایلن ilən [اد.] (= با) نشانه‌ی تصریفی حالت مفعولٌ‌‌معه. نئیله‌سین neyləsin [فـ .] (= چه كند؟) صیغه‌ی سوم شخص مفرد مضارع التزامی از مصدر مركب نئیله‌مك neyləmәk (= نه + ائیله‌مك.). 

 

زیبایی‌شناسی

1. ردّالعجز علی الصدر: شراب. 2. حذف نهاد: در مصراع اول. 3. موصوف و صفت: دوزلو لبلر. 4. جاندارانگاری: در مصرع دوم، شراب بو دوزلو لبلر ایلن نئیله‌سین؟ 5. تكرار: قافیه‌ی شراب.

 

معادل‌سازی

1. مست شدن از شراب (تصویر عینی). 2. تأثیر نكردن شراب در مقابل تأثیر لب‌های نمكین (تصویر ذهنی).

بو آتشین اوز ایلن، كیم دوتار سنین اته‌گین،

حلال ائلر قانینی یا یوتر كباب سنا؟

 

واژه‌شناسی

آتشین اوز   ātəşin üz [تر. وصـ . فا. تر.] (= چهره‌ی فروزان و نورانی) مركب از: 1. آتش  ātəş [إ.]: لغت تركی دخیل در فارسی. 2. – ین in [پسـ.]: پسوندی كه در فارسی از اسم، صفت می‌سازد و یحتمل كه دخیل از تركی باشد. 3. اوز  üz[إ.]: (= رو، صورت، رخسار.) كیم kim [ضـ.] ضمیر مبهم (= چه كسی؟ كه؟) دوتار tutar [فـ.] صیغه‌ی سوم شخص مفرد فعل مضارع گسترده از مصدر توتماق tutmaq (= گرفتن، چنگ زدن.) مركب از: 1. دوت dut [فـ.]: بن فعل. 2. آر/ ار ar / ər [پی. افـ .]: نشانه‌ی تصریفی مضارع گسترده. اته‌گین ətəyen [تر. إضـ.] (= دامن تو) مركب از: 1. اتك ətək [إ.]: (= دامن.) 2. - گین gin[پی. افـ .]: (گ+ این). در این تركیب آواك پایانی اسم در اختلاط با واكه‌ی آغازین پی‌افزوده نرم‌تر شده و تبدیل به /گ/ شده است. حلال ائلر  həlāl elər[ فـ . مر.] صیغه‌ی سوم شخص مفرد مضارع گسترده (= حلال می‌كند) مركب از: 1. حلال həlāl [صـ . عر.]: ویژگی آن چه به اجرا درآوردن و عمل به آن جائز باشد. 2. ائلر elər [فـ .]: صیغه‌ی سوم شخص مفرد مضارع گسترده از مصدر فعل معین ائله‌مك eləmək (= كردن.) قانینی qanını [ع.ا.] در حالت تصریف اضافی و مفعولی (= خون خود را) مركب از: 1. قان qan [إ.]: (= خون.) مجـ .: كُشتن. 2. - ی i[پی. افـ .]: →. 3. – ن n [م. و.]: →. 4. - ی i[پی. افـ .]: →. یا yā [حر.] نشانه‌ی همپایگی و تقابل میان دو كار «حلال كردن خون» و «كباب شدن».یوتر yütər [فـ .] صیغه‌ی سوم شخص مفرد مضارع همان زمانی از مصدر یوتمك yütmək (= رسانیدن و تسلیم كردن.) كباب kəbāb [إ. عر.] (= سوخته، بریان.)

 

زیبایی‌شناسی

1. تشبیه بلیغ: آتشین اوز.2. نهاد (فاعل): محذوف است. 3. نوعی طباق: حلال و كباب. 4. تناسب: آتش / كباب. 5. تعلیق: در مصرع دوم.

 

معادل‌سازی

1. كباب شدن عاشق در آتش رخسار معشوق (تصویر ذهنی). 2. چنگ در دامن معشوق زدن و خون خود را حلال كردن (تصویر عینی).

 

دئدیم:«چیخارا سنی خط، حجابدان»، غافل،

كی خط غباری اولور پرده‌ی حجاب سنا.

 

واژه‌شناسی

دئدیم dedim [فـ .] صیغه‌ی اول شخص مفرد ماضی ساده از مصدر دئمك  demək(= گفتن) مركب از: 1. دئـ  de[فـ .]: بن فعل به معنای بگو. 2. - دی/ دی/ دو / دو  di/ dı/ du/ dü [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی چهار شكلی زمان ماضی. 3. - م m [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی تصریفی فعل. چیخارا çıxara [فـ .] صیغه‌ی سوم شخص مفرد مضارع التزامی از مصدر چیخارماق çıxarmaq (= به در آوردن) مركب از: 1. چیخ çıx [فـ .]: بن فعل. 2. - ار ar [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی نشانگر زمان. 3. - ا a [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی شخص. سنی sәni [ضـ .] تصریف ضمیر دوم شخص منفصل در حالت مفعولی، مركب از: 1. سن sәn[ضـ .]: →. 2. - ی i[پی. افـ .]: →. خط xәt [إ. عر.] (= موی تازه روییده در صورت و كنار گوش كه نشانه‌ی زیبایی داشته است.) حجابدان hicābdan [إ. عر. تر.] اسم در حالت مفعولٌ‌عنه مركب از دو جزء: 1. حجاب hicāb[عر.]: (= مانع، حایل و بازدارنده.) 2. - دان/ دن dan/ dən [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی دو شكلی، نشانه‌ی مفعولٌ‌عنه در تصریف اسم و ضمیر. غافل ğāfil [شجـ .] (= بی‌خبر، ناآگاه، غافل از آن كه ...) خط غُباری xәt ğübārı [إ. عر.] (= غبار خط) مركب از: 1. خط xәt[إ. عر.]: 1. شیوه‌های مختلفِ نوشتن الفبا. 2. خط بناگوش. 2. غُبار ğübār[إ. عر.]: نوعی خط كه با قلم بسیار ریز و ظریف به صورت نازك و كوچك نوشته می‌شود. 3. – ی ı[پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی تصریفی در تركیب اضافه. اولور olur [فـ .] (= می‌شود) سوم شخص مفرد از مصدر اولماق olmaq در معنای شدن. مركب از: 1. اول ol[فـ .]: ریشه‌ی مصدر اولماق. 2. – ور ur[پـی. افـ .]: چهار شكلی صیغه‌ی سوم شخص مفرد زمان حال. پرده‌ی حجاب pәrdeye hicāb [تر. اضـ . فا. عر.] (= پوشش بازدارنده): 1. پرده pәrde [إ. فا]: (= پارچه و روبندی كه زنان و دختران با آن چهره‌ی خود را می‌پوشانند.) 2. - یy[م. و.]: →. 3. ـِ e→. 4. حجاب hicāb [إ. عر.]: →.  

 

زیبایی‌شناسی

1. تكرار: حجاب. 2. مجاز: خطْ غبار موی نرم و لطیف بناگوش.

 

معادل‌سازی

1. ابطال حجاب به وسیله‌ی خط(تصویر عینی). 2. تبدیل خط بناگوش به حجاب(تصویر عینی).

سنین صحیفه‌ی حُسنون، كلام صائب‌دیر،

كی داغِ عیب اولور خال انتخاب سنا.

 

واژه‌شناسی

سنین sәnin (= از آن تو) مركب از: 1. سن sәn [ضـ .]: →. 2. - ین in[پی. افـ .]: →. صحیفه‌ی حُسنون səhifəy-e hüsnün [تر. تشـ .] (= صحیفه‌ی جمال تو) مركب از: 1. صحیفه sәhifә [إ. عر.]: (= ورق، برگ و نامه.) 2. -یِye[م. و.]: →. 3. ـِe →. 4. حُسن hüsn [إمصـ . عر.]: (= جمال، زیبایی.) 5. - ‌ین/ ین/ ون/ ونin / in /un /ün  [پی. افـ .]: پی‌افزوده‌ی چهار شكلی تصریفی اضافی دوم شخص مفرد؛ نشانه‌ی حالت اضافه در اسم و ضمیر. كلام صائب kəlām-e sāib [تر. وصـ .] (= مجموعه سخنان متناسب و مرتبط.) مركب از: 1. كلام kəlām [إ. عر.] (= گفتار، سخن و در لفظ قلم، مجموعه‌ی جملات.) 2. ـِe →. 3. صائب Sāib [صـ . عر.] (= 1. راست و درست. 2. تخلّص شاعر.) - دیر/ دور dir/dur [فـ .] سوّم شخص مفرد مضارع از تنها مصدر بی‌قاعده‌ی ایمك imək (= است) مقابلِ (= نیست.) داغ عیب dāğ–e eyb [تر. وصـ .] (= اثری كه از گذاشتن آهن گداخته بر بدن انسان یا حیوان باقی می‌ماند و یا لكّه‌ای كه مایه‌ی زشتی باشد) مركب از: 1. داغ dāğ [إ.]: (= نشانه، علامت و اثری كه از گذاشتن جسم سوزان بر بدن انسان یا حیوان باقی می‌ماند.) 2. ـِe →. 3. عیب eyb [إ. عر.]: (= صفت و یا حالتی زشت، نقص و نقیصه، زشت و ناپسند.) خال انتخاب xāl-e intixāb [تر. إضـ.] (= نشانه‌ای اغلب به شكل نقطه كه به وسیله‌ی نوك سوزن و یك ماده‌ی رنگین و یا به وسیله‌ی دیگری، روی پیشانیِ برده‌ها و حیوانات اهلی و یا هر چیز دیگر ایجاد می‌كردند): 1. خال xāl [إ. عر.]: (= نقطه‌ی تیره‌رنگی در پوست بدن و اغلب در صورت.) 2. ـِ e →. 3. انتخاب intixāb [إمصـ . عر.]: (= چیزی را از میان چیزهای دیگر برگزیدن و جدا كردن، گزینش.)

 

زیبایی‌شناسی

1. استعاره: صحیفه‌ی حُسن استعاره از صورت معشوق. 2. تناسب: الف. كلام / صحیفه. ب. داغ / خال. 3. مجاز: الف. داغ عیب مجاز از نشانه‌ی معیوب بودن یا شدن چیزی یا كسی. ب. خال انتخاب مجاز از نشانه‌ی برگزیدن یا برگزیده شدن چیزی یا كسی.

معادل‌سازی

1. تصویر «كلام صائب» در معنای مجموعه‌ی جمله‌هایی كه به هم ربط دارند و مطلبی را بیان می‌كنند (تصویر عینی).2. تصویر صورت معشوق كنایه از گستره و صفحه‌ی جمال و زیبایی (تصویر عینی). شاعر ضمناً می‌خواهد بگوید كه سبك و سخن وی در زیبایی همچون رخسار سفید معشوق پاك و صاف است و از هرگونه نقطه‌ی سیاهی مبرّاست.

* * * *

غزل

1   نه احتیاج كی ساقی وئره شراب سنا،

    كی اؤز پیاله‌سینی وئردی آفتاب سنا.

    شراب لعلی اوچون تؤكمه آبرو، زنهار،

    كه دمبدم لب لعلین وئریر شراب سنا.

    اگر اورام داشا پیمانه‌نی، كئچر ساقی،

    شرابدان نئچه گؤز تیكسه هر حباب سنا؟

    قوروتما ترلی عذارین ایچینده باده‌ی ناب،

    كی گول كیمی یاراشیر چهره‌ی پر آب سنا.

5   شرابدان نه عجب اولماسان اگر سرخوش،

    بو دوزلو لبلر ایلن نئیله‌سین شراب سنا؟

    بو آتشین اوز ایلن، كیم توتار سنین اته‌گین،

    حلال ائلر قانینی یا توته‌ر كباب سنا؟

    دئدیم: چیخارا سنی خط حجابدان، غافل-

    كی خط غباری اولور پرده‌ی حجاب سنا.

    سنین صحیفه‌ی حوسنون، كلام صائب‌دیر،

    كی داغِ عیب اولور خال انتخاب سنا.